بیماری های ویروسی کمپوست قارچ
سرعت توسعه کشت قارچ های خوراکی ، پس از جنگ جهانی دوم ، لزوم ایجاد مزارع زیادی با کشت های متعدد را آشکار ساخت و از آنجا که اغلب از روش تک کشتی استفاده می شده، موقعیت ایده آل برای ظهور و توسعه بیماری در بین آنها ایجاد و پس از مدت کوتاهی ، شیوع بیماری مشاهده گردید.
از این میان ، یک گروه از بیماری ها با علائم مشابه درنواحی متفاوتی ظهور کردند و نام های مختلفی به آنها داده شد. اولین گزارش ( سایدن و هاموس -1950) از وقوع یک بیماری جدی و ظاهراً سری از ایالات متحده آمریکا بود که نخستین بار توسط برادران لافرانس در مزرعه ای در ایالت پنسیلوانیا مشاهده و گزارش شد و بیماری به نام لافرانس معرفی گردید . در انگلستان استوری در سال 1958 یک بیماری را که لکه قهوه ای روی پایه قارچ خوراکی ایجاد میکرد به نام بیماری قهوه ای معرفی نمود و معتقد بود که این همان بیماری لافرانس است.
علائم بیماری های ویروسی :
نام های متفاوتی که در ابتدا برای بیماری های ویروسی قارچ های خوراکی انتخاب گردید نشانگر تنوع علائم در بیماری های ویروسی است.
ممکن است به صورت منفرد یا مخلوط و با شدت های مختلف ظاهر شوند . در بسیاری از موارد ، اسپوروفورها قدرت عمل خود را از دست داده و میسلیوم به شدت ضعیف میشود و این در حالی است که فقط بخشی از این علائم نیز به تنهایی میتوانند ظهور کنند و این موضوع بستگی به عوامل مختلفی از جمله غلظت ویروس ، زمان عفونت ، گونه قارچ و شرایط کشت آن دارد.
علائم ویروسی دو گروه هستند : گروه اول به علت اثر روی اسپوروفورهای منفرد و گروه دوم به علت تاثیر بر روی تعداد و توزیع اسپوروفورها ایجاد میشوند.
اثر بر روی اسپوروفورهای منفرد می تواند به صورت کاهش جزیی اندازه تا بد شکلی هایی واضح باشد. واضح ترین نشانه ، تحت عنوان کلاه خود آلمانی یا چوب طبل شناخته شده است که در آن تغییر شکل اسپوروفور به گونه ای است که قطر کلاهک بسیار کمتر از حالت طبیعی شده و پایه قارچ طویل و در برخی موارد خمیده میگردد. در بسیاری موارد کاهش قطر کلاهک تا حدی است که قطر آن از قطر پایه تجاوز نمیکند. در حالت دیگر پایه ممکن است بشکه ای یا گلابی شکل شود.
اغلب لکه یا رگه های قهوه ای در پایه اسپوروفورهای بدشکل ایجاد میشود. لکه های بافتی موجود در پایه یا بخش گوشتی کلاهک ، ممکن است آبگرفته شوند. اسپوروفورهای بیمار معمولاً به رنگ سفید خاکستری در می آیند که کاملاً با رنگ سفید – صورتی اسپوروفورهای سالم متفاوت است . البته تشخیص آن در عکس های فتوگراف مشکل است . بسیاری از اسپوروفورها تا 80 درصد کاهش وزن دارند. اتصال میسلیومی قارچ های بیمار به بستر کشت ، نسبت به قارچ های سالم ، بسیار سست می باشد. در نتیجه تمایل به افتادن دارند. یکی از مشخصه های بیماری های ویروسی ، ظهور دستجات کوچک و بدبوی قارچ های خوراکی با ظاهر قهوه ای و براق است که علت آن تسهیل پوسیدگی زودرس باکتریایی می باشد. اغلب اسپوروفورهای بدشکل در قارچ های خوراکی به علت بیماری های ویروسی ایجاد میشوند اما عوامل دیگر مانند عوامل ژنتیکی ، شرایط محیط کشت ، عواملی که احتمالاً بیماری زا هستند، نیز میتوانند باعث چنین تغییر شکل هایی شوند. بنابراین نمیتوان اسپوروفورهای بدشکل را تنها به وجود بیماری ویروسی نسبت داد.
اثر عفونت ویروس روی توزیع و فراوانی اسپوروفورها، به شدت عفونت و مراحل رشد قارچ خوراکی ، بستگی دارد. در اغلب موارد که اثرات ویروس خفیف است ، اگر چه اندازه متوسط اسپوروفورها ممکن است کمی کوچکتر از حد معمول باشد ولی میزان محصول تا 5 درصد کاهش می یابد و تشخیص قطعی ویروس در این مرحله ، بدون استفاده از روش های دقیقی چون میکروسکوپ الکترونی ، بسیار مشکل است.
به هر حال در صورت عدم رعایت موارد بهداشتی و احتیاطات لازم با افزایش غلظت ویروس در محیط کشت قارچ های خوراکی کاهش قابل توجهی در تعداد اسپوروفورها دیده میشود و با پیشرفت بیماری ، لکه های لخت در بستر کشت ظاهر شده و در رویش های متوالی وسعت پیدا میکند. در بسیاری موارد اگر لکه های لخت در اولین رویش اسپوروفورها دیده شود پس از چهارمین یا حتی سومین رویش قارچ ها ، لکه ها در تمام بستر کشت قارچ خوراکی پراکنده شده و دیگر قارچی تولید نمیشود . قابل توجه است که برخی از علائمی که در بالا ذکر شد ، در اسپوروفورهای اطراف محیط لکه ها نیز ظاهر میشود.
میسلیوم آلوده به ویروس ، قابلیت رشد سریع خود را از دست میدهد و به علت نقص رقابتی که در قارچ های خوراکی ایجاد میشود، سایر ارگانیسم ها قادر به رشد در بستر بوده و عموماً کپک های هرز روی بسترهای لخت رشد میکنند(وان زاین 1979) البته تکرار این مطلب ضروری به نظر میرسد که وجود لکه های لخت و کپک های هرز به تنهایی نمیتواند دلیلی بر آلودگی ویروسی باشد.
اهمیت اقتصادی بیماری های ویروسی
توضیحاتی که درباره علائم بیماری های ویروسی داده شد اهمیت اقتصادی آلودگی قارچ های خوراکی به ویروس را نشان میدهد. در مواردی ، این احتمال وجود دارد که نقصان حاصله از ویروس به قدری خفیف باشد که توسط دیگر عوامل پوشیده شده و از دید افراد دور بماند یا ممکن است آلودگی آن قدر شدید باشد که محصول به دست آمده قابل عرضه به بازار نبوده یا به کلی محصولی تولید نشود. در اواخر دهه 1950 و 1960 انهدام کامل قارچ های خوراکی به قدری شایع شد که عده ای از تولیدکنندگان جزیی و خرده پای قارچ خوراکی ، شغل خود را از دست دادند.
از آنجایی که هم اکنون تشخیص بیماری های ویروسی در مراحل اول آلودگی میسر است ، حذف کامل محصول کمتر رخ میدهد. مسئله مهم این است که با ممانعت از شیوع شدید بیماریهای ویروسی ، قارچ های خوراکی به سرعت رشد میکنند.
مرفولوژی ویروس ها
ویروس ها ذرات بسیار ریزی هستند که تا چندی قبل به عنوان ذرات غیر زنده محسوب میشدند، اما بررسی های انجام شده مشخص کرد که ویروس ها را نمیتوان ذرات غیر زنده تصور کرد ، چون آنها قادرند با وارد شدن به پیکره یک میزبان در آن تکثیر یابند و در اغلب موارد باعث ایجاد بیماری هایی در انسان ، حیوانات و گیاهان گردند. ویروس ها به قدری ریز و کوچکند که نمیتوان آنها را با میکروسکوپ نوری و معمولی مشاهده کرد و برای دیدن آنها نیاز به میکروسکوپ های عظیم الجثه به نام میکروسکوپ الکترونی است.
ویروس هایی که در گیاهان ایجاد بیماری میکنند بسیار زیادند بطوریکه پس از قارچ ها ، ویروس ها مهم ترین پاتوژن های گیاهان محسوب میشوند.
ساختمان ویروس
ویروس شامل یک یا دو رشته DNA یا RNA است که توسط پوشش پروتئینی احاطه شده است و برای بیماری زایی باید پوشش مزبور را در بدن میزبان از دست بدهد . ویروس مانند کروموزوم مجموعه ای از ژنهاست که قادر است بسیاری از اطلاعات ژنتیکی مشابه یا غیر مشابه اطلاعات ژنتیکی میزبان را با خود حمل کند.
ویروس ها خود قدرت تکثیر ندارند و به این منظور میزبان را وادار به رونویسی و ترجمه از روی خود می نمایند و کار رونویسی و ترجمه سلولی را مختل میکنند ، لذا این موجودات در گروه پارازیت های اجباری یعنی گروهی که برای زنده ماندن نیاز به یک میزبان زنده دارند ، قرار میگیرند.
کنترل
کنترل بیماری های ویروسی قارچ های خوراکی با تلفیقی از اقدامات موثر که روی هم رفته یک برنامه بهداشتی کاملی را به ما میدهند امکان پذیر میشود. باید توجه داشت چنانچه با پیاده کردن چنین اقداماتی باز هم مزرعه به ویروس آلوده شود مشکلات و نقص هایی در امر کنترل وجود داشته که باید سریعاً به بررسی و کنترل آنها پرداخته و آنها را اصلاح نمود.
هدف از کنترل این بیماری جلوگیری از تماس اسپورها و قطعات میسلیومی آلوده با سالن های پرورش قارچ خوراکی است . همان طور که گفته شد محصول در بین مرحله II و مرحله پوشانیدن سطح بستر بیشترین خسارات ویروسی را می بیند. برنامه های داده شده همگی میتوانند موجب به حداقل رسانیدن و حذف بیماری های ویروسی در سالن های پرورش قارچ خوراکی شوند.
مرحله یک
تهیه کمپوست در خارج سالن کشت و نصب فیلترهایی به منظورتصفیه هوای ورودی به سالن میتوانند باعث کاهش احتمال خطر آلودگی شوند. انتخاب صحیح طول نسبت به عرض و یا استفاده از یک حایل باد نیز میتوانند در امر کنترل موثر واقع شوند.
مرحله دوم
براساس تجربه دمای 60 درجه به بالا میتواند باعث کشته شدن اسپورهای آلوده و همچنین ویروس ها شود . بنابراین باید به منظور حذف چنین اسپورهایی، کمپوست را برای مدت چند ساعت در دمای 60 یا 65 درجه سانتیگرادنگهداری نمود. با این تفاسیر طبق روال عادی تهیه کمپوست در مرحله دوم ، پس از گرمادهی به مرحله ای میرسیم که دما رو به کاهش است . در این مرحله باید توجه داشت که هوای ورودی به سالن میتواند حامل اسپورهای آلوده باشد لذا در این مرحله انجام فیلتریزاسیون یا تصفیه هوای ورودی ضروری است .
مرحله بذر پاشی
خطرناک ترین مرحله آلودگی محصول است و بیماری های ویروسی مختلف میتوانند در این مرحله ظاهر شوند . لذا باید در این مرحله به بهداشت توجه بسیار زیادی شود . بدین منظور باید تمام وسایل و تجهیزات مورد استفاده را بلافاصله پس از استفاده با یک ماده مناسب به طور کامل ضدعفونی کرده ، همچنین در پایان کشت محصول باید با استفاده از بخار آب محیط داخل سالن را به طور کامل ضدعفونی نمود.برای ضدعفونی تمام سطوح داخل سالن کشت، میتوان با یک ماده گندزدای مطلوب سالن را اسپری کرد. باید توجه داشت که ، ماده گندزدا با تمام سطوح تماس داشته باشد. برای ضدعفونی میتوان از محلول فرمالین 2 درصد استفاده نمود.
در صورتی که فرمالین در دسترس نباشد میتوان از یک ماده فنولیکی یا از فرمالدهید استفاده نمود. درهنگام بذر پاشی باید دستانمان عاری از آلودگی بوده و کاملاً تمیز و پاک باشند . همچنین کارکنانی که در سالن تردد دارند باید لباس های کاملاً پاکیزه و عاری از آلودگی بر تن داشته باشند. میتوان برای پاک نمودن لباس ها ، آنها را در یک خشک کن به مدت 20 دقیقه قرار داد و یا آنها را با ماشین لباسشویی شستشوکرد.
مرحله پنجه دوانی اسپان
استفاده از فیلتر ها به منظور تصفیه هوای ورودی ، ضدعفونی کامل محل های پنجه دوانی اسپان و وسایل و راهروها به سموم تدخینی یا دود و فومیگات کردن آنها و همچنین پوشاندن سطح کمپوست به هنگام پنجه دوانی اسپان با سفره یکبار مصرف یا نایلون توصیه میشود.
درگذشته از روزنامه برای پوشاندن سطح بستر استفاده می شد که تکنیک های امروزی این روش را منسوخ میدانند . به چند دلیل : 1) سطح روزنامه تبادل هوا دارد
2)سرب روزنامه سمی است
3)کاغذ روزنامه قابلیت کپک زدن دارد
4)به سرعت خشک میشود و باید آب پاشی شود.
مرحله پوشاندن سطح بستر
تهیه خاک پوششی از اجزای مطمئن و مناسب و عاری از آلودگی و آن هم در محل هایی تمیز و پاک از اقدامات ضروری در بحث کنترل بیماریها هستند.